Çocukluk çağında diş çürüğü, hem dünyada hem de ülkemizde en yaygın görülen sağlık sorunlarından biridir. Öyle ki diş çürüğü, çocuklarda astımdan bile yaklaşık 5 kat daha sık görülen bir kronik hastalıktır. Türkiye’de gerçekleştirilen araştırmalar da benzer şekilde alarm verici sonuçlar ortaya koymaktadır; 5 yaşındaki çocukların yaklaşık %65’inde en az bir çürük diş bulunduğu rapor edilmiştir. İyi haber ise, diş çürüğünün büyük ölçüde önlenebilir bir sorun olmasıdır. Bu yazıda çocuklarda diş çürüğünün oluşum nedenlerine değinilecek ve ebeveynlerin alabileceği önleyici tedbirler adım adım anlatılacaktır.
Çocuklarda Diş Çürüğünün Nedenleri
Bebeklik ve çocukluk döneminde dişler, çürüklere karşı özellikle hassastır. Bunun temel nedeni, çocukların diş minesinin henüz tam olgunlaşmamış ve asit ataklarına karşı daha savunmasız olmasıdır. Diş çürüğü, ağızdaki bakterilerin besinlerdeki şekerleri asitlere dönüştürmesiyle oluşur. Çocuklar sık sık şekerli gıdalar tükettiklerinde veya biberonla şekerli süt, meyve suyu gibi içecekleri özellikle gece uykuya dalarken kullandıklarında, dişler uzun süre asit saldırısı altında kalır. Gece saatlerinde tükürük akışı azaldığı için bu asitlerin nötrleştirilmesi zorlaşır ve çürük oluşumu hızlanır. Ayrıca küçük çocuklarda ağız hijyeninin yetersiz olması (dişlerin düzenli ve doğru şekilde fırçalanmaması) çürük riskini artıran bir diğer önemli faktördür. Ebeveynlerin “nasıl olsa süt dişleri düşecek” diyerek süt dişlerindeki çürükleri ihmal etmesi de sorunu büyütebilir; oysa süt dişlerindeki çürükler tedavi edilmezse ağızdaki bakteri yükü azaltılamadığı için bu durum enfeksiyon gibi ilerler ve yerine gelecek kalıcı dişlerin de erken yaşta çürümesine zemin hazırlar.
Çocuklarda Diş Çürüğünü Önleme Yöntemleri
Neyse ki, doğru önlemlerle çocuklarda diş çürüğünü büyük ölçüde önlemek mümkündür. Önemli olan, ilk dişler çıkar çıkmaz sağlıklı ağız bakımı alışkanlıklarının kazandırılması ve düzenli diş hekimi kontrolleriyle bunun desteklenmesidir. İşte çocuklarda diş çürüğünü önlemeye yardımcı olacak başlıca yöntemler:
Düzenli ve Doğru Ağız Bakımı Alışkanlıkları
Çocuğunuza erken yaşlardan itibaren düzenli ağız bakımı alışkanlığı kazandırmak, çürük önlemenin temel taşıdır. İlk diş çıktığı andan itibaren bebeğinizin dişlerini temizlemeye başlamalısınız. Başlangıçta temiz bir tülbent veya parmak fırça yardımıyla dişler silinebilir; 2-3 yaşından itibaren ise yumuşak kıllı, küçük başlı bir diş fırçası ve nohut tanesi kadar (mercimek büyüklüğünde) çocuk diş macunu ile günde iki kez fırçalama rutini oluşturulmalıdır. Küçük çocuklar dişlerini tam etkinlikle fırçalayamayacaklarından 6-7 yaşına dek ebeveyn yardımı ve gözetimiyle fırçalama yapılması önerilir. Özellikle gece yatmadan önce dişlerin fırçalanması, gün boyu tüketilen gıdalardan kalan plak ve şekerlerin temizlenmesi açısından kritiktir. Bunun yanında, diş ipi kullanımı arka dişler birbirine temas etmeye başladığı andan (genellikle 5-6 yaş civarı) itibaren yavaşça öğretilmeli ve ebeveyn kontrolünde uygulanmalıdır. Doğru fırçalama ve düzenli diş ipi kullanımı, çürüğe yol açan bakteri plağının dişlerden uzaklaştırılmasını sağlayarak çürük riskini en aza indirir.
Florür Kullanımı
Florür, diş minesini güçlendirerek çürük oluşumunu önemli ölçüde engelleyen bir mineraldir. Çocuklarda çürük önleme stratejilerinin vazgeçilmez bir parçası, florürün doğru ve kontrollü kullanımıdır. Öncelikle, çocuklar için uygun florür oranına sahip bir diş macunu tercih edilmelidir (örneğin yaklaşık 1000 ppm florür içeren çocuk macunları). Diş macunu miktarı küçük çocuklarda bezelye tanesini geçmemelidir ve fırçalama sonrası macunun tükürülmesi öğretilmelidir (yutmasına izin vermeyin). Bunun yanı sıra, eğer içme suyunda florür eksikliği varsa veya çocuğun çürük riski yüksekse, diş hekimi tavsiyesiyle topikal florür uygulamaları yapılabilir. Diş hekimleri, muayene sırasında jel veya vernik formunda yüksek konsantrasyonlu florür uygulayarak diş yüzeylerini çürüğe karşı daha dirençli hale getirebilir. Araştırmalar, düzenli florür verniği uygulamasının çocuklarda çürük oluşumunu belirgin ölçüde azalttığını göstermektedir. Ancak florürün aşırı kullanımından kaçınılmalıdır (dişlerde fluorosis riski olmaması için); bu nedenle her türlü ek florür desteği mutlaka diş hekimi önerisiyle, uygun doz ve aralıkta uygulanmalıdır.
Beslenme ve Şeker Tüketiminin Kontrolü
Sağlıklı beslenme alışkanlıkları, diş çürüğü riskini azaltmada kilit rol oynar. Çocukların aşırı miktarda şekerli gıda ve içecek tüketmesi, dişlerin sürekli asit atağına maruz kalması anlamına gelir. Bu nedenle şeker ve işlenmiş karbonhidrat tüketimini kontrol altında tutmak gereklidir. Özellikle yapışkan şekerlemeler, karamelli çikolatalar veya asitli içecekler (gazoz, meyveli soda gibi) dişlere en fazla zarar veren ürünlerdir; bunları mümkün olduğunca sınırlayın ve tükettikten sonra ağızlarını suyla çalkalamalarını sağlayın (veya diş fırçalama imkânı varsa fırçalama yapılmalıdır). Çocuklara abur cubur yerine ana öğün aralarında sağlıklı atıştırmalıklar (meyve, peynir, yoğurt gibi) vermeye çalışın. Biberon çürüğü olarak bilinen erken dönem yoğun çürükleri önlemek için, bebeğinizi biberonla (özellikle içerisine şeker, bal, pekmez katılmış süt veya meyve suyu ile) uyutma alışkanlığından kaçının. Gece beslenmesi gerekiyorsa biberona su koymayı veya sonrasında mutlaka bebeğin ağzını temizlemeyi ihmal etmeyin. Ayrıca, yemek aralarında su içmesini teşvik etmek de ağız ortamının kendi kendini temizlemesine katkı sağlar. Dengeli beslenme ile yeterli kalsiyum ve vitamin alımı, çocuklarda diş gelişimini destekleyerek dişleri güçlendirecektir.
Düzenli Diş Hekimi Kontrolleri ve Koruyucu Uygulamalar
Diş hekimi ziyaretleri, mevcut sorunları tedavi ettirmek kadar çürük oluşmadan önlem almak için de büyük önem taşır. Çocuğunuzun ilk dişlerinin çıkmasından itibaren 6 ayda bir çocuk diş hekimine (pedodontiste) kontrol amaçlı götürülmesi önerilir. Bu sayede başlangıç halindeki çürükler erkenden tespit edilip tedavi edilebilir ve diş taşı-temizlik işlemleriyle plak birikimi uzaklaştırılabilir. Diş hekimleri ayrıca çocuklarda çürük oluşumunu engellemeye yönelik koruyucu uygulamalar yapmaktadır. Bunların başında fissür örtücü (diş oyuğu örtücü) uygulaması gelir. Özellikle kalıcı azı dişleri sürer sürmez yapılan bu şeffaf koruyucu kaplamalar, dişlerin çiğneyici yüzeylerindeki girinti ve oyukları doldurarak bakteri ve besin birikimini önler. Bu sayede, okul çağındaki çocuklarda görülen çürüklerin %80’ine kadarı önlenebilircdc.gov. Fissür örtücüler ağrısız bir işlemle diş yüzeyine uygulanır ve doğru bakım ile yıllarca etkili koruma sağlar. Benzer şekilde, diş hekiminiz ihtiyaç gördükçe çocuğunuzun dişlerine florür jel ya da vernik uygulayarak diş minesini güçlendirecektir. Sonuç olarak, düzenli diş hekimi kontrollerini aksatmamak ve önerilen koruyucu tedavileri yaptırmak, çocuklarda diş çürüğünü önlemenin en etkili yollarından biridir.